Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2832) został uchwalony przez sejm w dniu 15 maja 2015 r. Prezydent podpisał ustawę w dniu 7 lipca 2015 r. Jednakże do chwili obecnej na stronie sejmu brak jest informacji o publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw. Taką informację można jednak znaleźć na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji oraz stronie Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Wynika z niej, iż ustawa została ogłoszona w Dzienniku Ustaw już w dniu 30 lipca 2015 r. za poz. 1066. Data ogłoszenia ma bardzo istotne znaczenie dla wejścia w życie niektórych przepisów ustawy, a tym samym sytuacji prawnej osób, których zmiana przepisów dotyczy.

Ustawa wprowadza zmiany w zakresie wystawiania zwolnień lekarskich, jednakże przede wszystkich dotyczy zasiłków chorobowych macierzyńskich i ustalania ich wysokości w stosunku do osób prowadzących działalność gospodarczą.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 48 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 159) podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stosuje się odpowiednio przepisy art. 36 ust. 2–4, art. 38 ust. 1, art. 42, art. 43 i art. 46.

Dodany został art. 48a, zgodnie z którym w przypadku ubezpieczonego, dla którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, podlegającego ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż okres, o którym mowa w art. 48 ust. 1, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi suma:
1) przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz
2) kwoty stanowiącej iloczyn jednej dwunastej przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy.

Zmiana ta oznacza, iż wysokość zasiłku chorobowego i macierzyńskiego obliczana będzie na bazie podstawy opłacania składek zadeklarowanych za okres 12 miesięcy, a jeśli okres opłacania składek będzie krótszy niż 12 miesięcy, bądź część tego okresu będzie obejmowała składki wyższe, a część niższe, to do podstawy obliczenia zasiłków będzie brana również kwota stanowiąca iloczyn jednej dwunastej przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz liczby tych miesięcy. Oznacza to, iż aby otrzymać wysokie świadczenie z tytułu choroby lub macierzyństwa (ale też dotyczy to świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku opiekuńczego - art. 52 ustawy), konieczne jest opłacanie przez 12 miesięcy wysokich składek.

Ustawa miała na celu ograniczenie sytuacji, w których kobiety zakładają działalność gospodarczą będąc np. w 7 miesiącu cięży i opłacają jedną lub dwie maksymalne składki obliczane od najwyższej podstawy, tj. 250% przeciętnego wynagrodzenia, po czym, po urodzeniu dziecka przechodzą na roczny urlop macierzyńsko – rodzicielski, uzyskując w każdym miesiącu po ok. 6,5 tys. zł.

Zmienione przepisy dotknęły jednak jeszcze jedną grupę kobiet, a mianowicie te, które od lat prowadzą działalność gospodarczą i w związku z planami związanymi z macierzyństwem chciałby móc zaprzestać faktycznego wykonywania tej działalności i skorzystać z zasiłku macierzyńskiego. Również one powinny przez okres 12 miesięcy zapłacić maksymalne składki, jeśli chcą korzystać z wysokich świadczeń z ubezpieczenia z tytułu chorobowy i macierzyństwa. Należy jednak zauważyć, iż opłacenie składek przez okres 12 miesięcy przed porodem będzie trudne do zrealizowania, gdyż ciąża trwa 9 miesięcy. Dla kobiet prowadzących działalność gospodarczą od wielu lat, płacących podatki, zatrudniających pracowników, zaproponowany nowy system obliczania wysokości zasiłków, nie jest sprawiedliwy. Jeżeli ustawodawca oczekuje, iż jest to system partycypacyjny i oparty po nowelizacji ustawy na ekwiwalentności, to nie będzie możliwe jej osiągnięcie ani w przypadku nagłej choroby, ani macierzyństwa. Wielokrotnie w toku postępowań administracyjnych kontrolujących podleganie ubezpieczeniom społecznym przez kobiety prowadzące działalność gospodarczą Zakład Ubezpieczeń Społecznych podkreślał, iż przepisy nakładają obowiązek opłacania składek, ale też gwarantują świadczenie, jako swoisty ekwiwalent za opłacone składki. Przepisy prawa powinny zostać jednak skonstruowane w taki sposób, aby umożliwić ich faktyczne zrealizowanie, co nie jest możliwe patrząc na relację okresu 12 miesięcy opłacania składek do zdarzenia, które rodzi prawo do świadczeń, w postaci najpierw zajścia w ciążę, a potem urodzenia dziecka i korzystania ze świadczeń.

Nowelizacja ustawy nie dotyczy osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Zatem kobieta która będąc w ciąży, zostanie zatrudniona na podstawie umowy o pracę, a pracodawca odprowadzi za nią jedną lub dwie składki od uzyskanego wynagrodzenia za pracę, która następnie uda się na zwolnienie lekarskie w związku z ciążą bądź urodzi dziecko uzyskując prawo do zasiłku macierzyńskiego, otrzyma zasiłek macierzyński obliczony od wysokości wynagrodzenia za pracę, bez konieczności uzupełniania pozostałych brakujących do 12 miesięcy ubezpieczenia, miesięcy o jakąś podstawową kwotę przeciętnego wynagrodzenia. Kobieta taka zapewne w tej sytuacji nie uniknie jednak kontroli ze strony ZUS, który będzie kwestionował jej zatrudnienie w ciąży przez pryzmat pozorności umowy o pracę.

Nowelizacja wprowadziła również przepisy przejściowe, między innymi art. 22 ustawy z 15 maja 2015 r. Wynika z niego, iż m.in. zasiłki chorobowe i macierzyńskie, do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie art. 48 i 48a ustawy, wypłaca się na dotychczasowych zasadach. Jednakże, jeśli prawo do zasiłku osoby niebędącej pracownikiem (np. kobiety prowadzącej działalność gospodarczą) powstało przed wejściem ustawy w życie, a po wejściu przepisu nastąpi przerwa w pobieraniu zasiłku albo nastąpi zmiana rodzaju pobieranego zasiłku, nie stosuje się art. 43 ustawy. Zgodnie z tym ostatnim przepisem podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. Nowelizacja zdaje się jednak wskazuje, iż jeśli np. kobieta prowadząca działalność gospodarczą, będąca w ciąży i korzystająca przed wejściem ustawy w życie z zasiłku chorobowego w związku z niezdolnością do pracy, urodzi dziecko po wejściu w życie ustawy i zgłosi wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego, zostanie on obliczony według nowych zasadach, gdyż dojdzie do zmiany rodzaju pobieranego zasiłku. Rozwiązania w tej sytuacji należy poszukiwać w możliwości skorzystania z wcześniejszego urlopu macierzyńskiego, przypadającego przed przewidywaną datą porodu.

Zgodnie z art. 26 nowelizacji ustawa ma wejść w życie co do zasady 1 stycznia 2016 r. Przewiduje ona jednak wyjątek w pkt. 2 tego przepisu, a mianowicie, iż przepisy dotyczące nowych zasad ustalania wysokości zasiłków wchodzą w życie wcześniej, tj. pierwszego dnia czwartego miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia. Skoro ustawa została ogłoszona w dzienniku ustaw 30 lipca 2015 r., to przepisy te wejdą w życie 1 listopada 2015 r.