Dojdzie do zmiany przepisów o adopcji ze wskazaniem?

Prawo rodzinne 

mar

25

Na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, Komisja Polityki Społecznej i Rodziny, przygotowała w dniu 14 marca 2014 r. projekt ustawy o zmianie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz kodeksu postępowania cywilnego, w zakresie postępowania adopcyjnego wprowadzając adopcję ze wskazaniem ograniczającą krąg rodziców adopcyjnych do osób spowinowaconych bądź spokrewnionych z rodzicami biologicznymi dziecka oraz wprowadzając bezwzględne pośrednictwo ośrodka adopcyjnego w zakresie złożenia wniosku o przysposobienie do sądu.

Z projektowanych zmian wynika, iż znana dotychczas adopcja ze wskazaniem, która odbywa się pomiędzy rodzicami biologicznymi i adopcyjnymi, którzy są dla siebie osobami obcymi nie będzie możliwa. Kolejna zmiana zmusi rodziców adopcyjnych do korzystania z bezwzględnego pośrednictwa ośrodka adopcyjnego, aby złożenie wniosku o adopcję było w ogóle możliwe. Spowoduje to, iż nie będzie możliwe, aby wniosek o adopcję złożyły osoby, które dopiero co przystąpiły do szkolenia adopcyjnego, ale już znalazły dla siebie dziecko w trybie adopcji ze wskazaniem.

Taka zmiana uderza przede wszystkim w uczciwych rodziców, zarówno tych biologicznych jak i adopcyjnych, którzy korzystając ze swoich praw osobistych, szukają dla dziecka rodziny, nie zostawiając dziecka bez tożsamości w tzw. oknie życia, nie wyrzucając go na śmietnik zaraz po urodzeniu, czy też nie zostawiając 
w domu dziecka. Z istoty władzy rodzicielskiej wynika również prawo do rezygnacji 
z tej władzy, ale też prawo do zapewnienia dziecku należytej opieki, która pozwoli dziecku na pełnoprawne włączenie się do nowej rodziny (adopcyjnej), a nie pozostawi go na wiele lat w domu dziecka czy też rodzinie zastępczej. Trudno odmówić rodzicom biologicznym prawa do wskazania rodziców dla swojego dziecka z kręgu pozarodzinnego. Projektodawca wskazanych zmian przepisów zdaje się nie dostrzegać istotnego problemu, a mianowicie, iż środowiska rodzinne (spokrewnione 
i spowinowacone) z rodzicami biologicznymi będą nader często podobne do siebie, przedstawiając dysfunkcje społeczne, z których rodzice biologiczni właśnie chcą wyrwać swoje dziecko, szukając dla niego rodziny lepszej niż oni sami.

Ustawodawca zdaje się projektować zmiany w całkowicie abstrakcyjny sposób 
z pomięciem potrzeby regulacji w sferach prawa adopcyjnego, które proszą się o taką zmianę. Zdaje się nie dostrzegać, iż na wokandy sądowe trafiły pierwsze sprawy zbulwersowanych rodziców adopcyjnych, którym odmówiono skierowania na szkolenie przez ośrodek adopcyjny z bliżej nieokreślonych, pozaprawnych przyczyn, takich jak różnice światopoglądowe czy religijne propagowane przez ośrodki adopcyjne. Ośrodki natomiast zdają się zapominać, iż finansowane są w całości 
z budżetu Państwa i z tej chociażby przyczyny mają obowiązek zagwarantować 
w prowadzeniu procedur adopcyjnych, równość wobec prawa kandydatów do przysposobienia dziecka i wyłączyć z dokonywanych ocen, które są przecież warunkiem bezwzględnym skierowania na szkolenie (które z kolei jest warunkiem koniecznym do przysposobienia dziecka przed sądem), kwestie takie jak religijność czy światopogląd.

Ustawodawca zdaje się też zapominać, iż zmiana przepisów począwszy od 1 stycznia 2012 r. doprowadziła do likwidacji kilkudziesięciu ośrodków adopcyjnych, mimo iż liczba kandydatów na rodziców adopcyjnych nie uległa zmniejszeniu.

Najbardziej rażący jest jednak brak regulacji w zakresie procedury odwoławczej od niekorzystnej decyzji ośrodka adopcyjnego, która odmawia dopuszczenia do szkolenia adopcyjnego czy też wydania świadectwa jego ukończenia, czy wreszcie wyraża negatywną opinię o kwalifikacjach kandydata do adopcji dziecka. Projektowana zmiana żadnych z powyższych problemów nie rozwiązuje, a niestety dokłada kolejne. Skoro bowiem złożenie wniosku o adopcję ma odbywać się za pośrednictwem ośrodka adopcyjnego, co będzie jeśli ośrodek adopcyjny skierowania takiego wniosku do sądu odmówi. W jaki sposób kandydat na rodzica adopcyjnego ma zaskarżyć takie rozstrzygnięcie, skoro z opinii ośrodków adopcyjnych wynika, iż nie wydają one żadnych decyzji i nie przysługuje od ich rozstrzygnięć żadne odwołanie do żadnego sądu bądź organu administracyjnego wyższego stopnia. W takiej sytuacji pozostaje wiara w mądrość sędziów sądów administracyjnych, do których trafiły pierwsze sprawy odwoławcze od rozstrzygnięć ośrodków adopcyjnych i spór zawisł na poziomie pytania – czy odwołanie od takich rozstrzygnięć w świetle prawa jest w ogóle możliwe?

Proponowana zmiana stawia w negatywnym również świetle niezawisłość sędziowską oraz doświadczenie sędziów rodzinnych, którzy na skutek tej zmiany staną się w istocie podmiotem, który ma zatwierdzić adopcję, a nie prowadzić merytoryczne postępowanie, jak przez dziesiątki ostatnich lat. Nie można zgodzić się z powoływaniem się przez uzasadnienie projektowanej zmiany przepisów, na wadliwą praktykę sądów, które oczekują na nawiązanie więzi rodziców z dzieckiem i pozwalają na uzupełnienie procedury szkolenia w ośrodku adopcyjnym. Długa procedura adopcyjna przed sądem gwarantuje wiele, ale na pewno, iż rodzice nawiążą 
z dzieckiem więź i utwierdzą się w motywacji do adopcji. Szkolenie adopcyjne przedstawia natomiast aspekt formalny i żadna procedura przygotowawcza w ośrodku adopcyjnym nie zagwarantuje powodzenia adopcji i stworzenia nowej rodziny. Projektodawca tej zmiany jest w błędzie, jeśli myśli, że szkolenie, kwalifikacja 
i złożenie wniosku przez ośrodek adopcyjny doprowadzą do nawiązania więzi. To dzięki temu, że adopcja ostatecznie jest przeprowadzana przez sąd, dochodzi do nawiązania więzi rodziców adopcyjnych z dzieckiem i odwrotnie. Temu też postępowanie sądowe w adopcji ma służyć. Ośrodek adopcyjny swoją rolę sprowadza natomiast do dwóch może trzech kontaktów – godzinnych może dłuższych 
z dzieckiem, na podstawie których kandydaci do adopcji dziecka mają podjąć decyzję o przysposobieniu konkretnego dziecka na całe życie, ze wszelkimi wynikającymi z tej decyzji konsekwencjami. Projektodawca zapomina również, iż to sąd orzeka 
o osobistej styczności rodziców z dzieckiem i umożliwia im przez tę styczność zabranie dziecka do domu, celem budowania więzi, gdy postępowanie adopcyjne przed sądem będzie w toku. Takich możliwości nie ma ośrodek adopcyjny.

Można odnieść wrażenie, iż zmiany na poziomie ograniczania adopcji 
i komplikowania procedury formalnej, takiej jako szkolenie, kwalifikacje, oceny wstępne, wywiady itp., są nieistotne i odciągają uwagę od najważniejszych problemów współczesnej adopcji, a mianowicie rosnącej stale liczbie osób, które nie mogą posiadać swojego naturalnego potomstwa, malejącej liczbie ośrodków adopcyjnych, oraz braku procedur odwoławczych od jednostronnych rozstrzygnięć ośrodków adopcyjnych, które jednostkom odbierają prawo, do propagowanego przecież przez Państwo, rodzicielstwa zastępczego, w tym adopcyjnego.

Analizując projektowane zmiany przepisów wyjaśnić należy, iż zgodnie z art. 119 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do przysposobienia jest potrzebna zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka. Kolejny przepis – art. 119 [1] Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi natomiast, iż rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Rodzicom, którzy wyrazili taką zgodę, władza rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem nie przysługują. Zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie. Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się odpowiednio, jeżeli jedno z rodziców wyraziło taką zgodę, a zgoda drugiego nie jest do przysposobienia potrzebna. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli porozumienie się z drugim rodzicem napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się odpowiednio również wtedy, gdy rodzice przysposabianego są nieznani albo nie żyją, jeżeli sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu tak postanowi.

Drugi ze wskazanych przepisów stanowi o tzw. adopcji anonimowej (bez wskazania). Porównując jego treść z pierwszym ze wskazanych przepisów, można dojść do wniosku, iż ustanawia on w istocie adopcję ze wskazaniem - skoro do adopcji potrzebna jest zgoda rodzica (chyba, że nie ma on władzy rodzicielskiej). 
W uzasadnieniu tego projektu zmiany przepisów wskazano, iż:
„(…) jak pokazują przykłady monitorowanych przez Rzecznika Praw Dziecka postępowań, wprowadzone zmiany przepisów nie wpłynęły znacząco na ochronę dziecka przed staniem się podmiotem transakcji finansowej. Przede wszystkim, nie uległ zmianie proceder poszukiwania i umawiania się np. poprzez fora internetowe rodziców biologicznych z ewentualnymi kandydatami do przysposobienia, czemu należy się sprzeciwiać i co budzi uzasadniony niepokój. Zaznaczyć należy, że jedyna różnica między stanem sprzed 1 stycznia 2012 roku polega na tym, że w ogłoszeniach dotyczących adopcji zawierana jest informacja o konieczności posiadania przez ewentualnych kandydatów opinii kwalifikacyjnej i szkolenia. Powyższe nie zmienia faktu, że nadal pojawiają się niespełniające ww. warunków formalnych wnioski o przysposobienie, a praktyka sądów, w tym zakresie nierzadko polega na wyznaczaniu bardzo długich okresów do ich uzupełnienia. W tym czasie, najczęściej odebrane prosto ze szpitala dziecko wrasta w rodzinę, a wówczas decydującym elementem, który przekonuje sąd do orzeczenia przysposobienia jest związek emocjonalny dziecka z opiekującymi się nim wnioskodawcami. Tym samym, możliwość wskazywania przez rodziców kandydatów do przysposobienia spośród niewystarczająco ograniczonego kręgu ludzi sprawia, że tzw. „adopcja ze wskazaniem” pozostaje fundamentem, działającego głównie w oparciu o internet i nielegalnych pośredników, tzw. podziemia adopcyjnego. Ponadto, od wejścia w życie ustawy o wspieraniu rodziny zastępczej ujawniło się nowe, niepokojące zjawisko, które również nakierowane jest na ominięcie przedsądowego etapu procedur powadzonych przez ośrodek adopcyjny związanych z dokonaniem kwalifikacji dziecka do określonej rodziny. Mianowicie osoby chcące z pominięciem ośrodka adopcyjnego i niezbędnych szkoleń przysposobić „wyszukane” przez siebie dziecko, występują o powierzenie im na czas trwania postępowania pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Naturalnym jest, że w przysługującym im sześciomiesięcznym okresie na uzupełnienie szkoleń, między nimi, a dzieckiem nawiązują się silne więzi. Wówczas mająca pierwszeństwo z racji sprawowanej pieczy rodzina zastępcza zgłasza swój wniosek o przysposobienie. Należy zaznaczyć, iż sprawujący nad dzieckiem rodzinną pieczę zastępczą są zwolnieni z obowiązku ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny. 
Proponowana zmiana przepisów jest potrzebna, aby: 
1) ograniczyć zagrażające prawom i dobru dzieci tzw. podziemie adopcyjne, 
2) wprowadzić taką definicję ustawową „adopcji ze wskazaniem”, której treść: 
- pozwoli na zachowanie adopcji pełnej jako podstawowej formy adopcji, 
- da wyraz przekonaniu, iż dziecko pochodzące z danej rodziny powinno w tej rodzinie pozostać, 
- pozwoli uchronić dzieci przed przekazywaniem ich przez rodziców w celach finansowych, 
- pozwoli uchronić dzieci przed ich przekazywaniem przez rodziców osobom nieposiadającym kwalifikacji i predyspozycji osobistych i moralnych do opieki nad dziećmi, 
- sprawi, iż utracą rację bytu liczne, otwarcie i legalnie działające strony internetowe kojarzące osoby chcące przysposobić dziecko z rodzicami, którzy noszą się z zamiarem oddania dziecka do adopcji, 
- pozwoli na zbieranie danych statystycznych umożliwiających poznanie skali oraz ewentualnych kierunków zmian tego zjawiska, 
3) przyjąć konkretne rozwiązania gwarantujące, iż do adopcji nie będzie dochodzić bez pośrednictwa ośrodka adopcyjnego, a tym samym: 
- bez wnikliwej weryfikacji kwalifikacji i predyspozycji osób ubiegających się o adopcję, 
- bez porównania kwalifikacji i predyspozycji wnioskodawców z kwalifikacjami osób oczekujących na adopcję w tych ośrodkach, 
- bez dokonania kwalifikacji dziecka do rodziny (a nie odwrotnie), 
- bez wsparcia, a w dalszej perspektywie doradztwa ze strony ośrodka. 
Proponowana zmiana przepisów powoduje, że: 
1) „adopcja ze wskazaniem” zostaje w jasny sposób określona i reguluje dotychczas niejasne, nienazwane w przepisach zjawisko występujące w praktyce. Wprowadzenie ustawowego terminu pozwala na zbieranie danych statystycznych, które umożliwią poznanie skali oraz zmian tego zjawiska, 
2) wskazanie przez rodziców dziecka osób przysposabiających zostaje ograniczone do krewnych i powinowatych dziecka, a tym samym osoby trzecie, nie będące krewnymi lub powinowatymi dziecka, zostają jednoznacznie wykluczone z grona osób, które mogą być wskazane jako osoby przysposabiające, 
3) wymóg składania wniosku o przysposobienie za pośrednictwem ośrodka adopcyjnego ogranicza możliwość obejścia prawa i organizowania adopcji poza tym ośrodkiem. Dodatkowym zabezpieczeniem tego celu jest wymóg sporządzania przez ośrodek adopcyjny w każdym przypadku opinii o wniosku kandydatów na rodziny (nawet, gdy kandydaci przechodzą uproszczoną drogę formalną, ponieważ są np. rodzicami zastępczymi dziecka), 
4) obowiązkowe pośrednictwo ośrodka adopcyjnego w złożeniu wniosków o przysposobienie skraca czas trwania postępowania adopcyjnego, ponieważ ogranicza ryzyko konieczności uzupełniania tych wniosków z powodu ich braków formalnych na etapie postępowania sądowego, 
5) proponowana zmiana przepisów nie wymaga zmiany ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Jedyny aspekt, w jakim dotyczy ww. ustawy, to pośrednictwo ośrodka adopcyjnego w złożeniu wniosku o przysposobienie. Ośrodki adopcyjne mogą jednak już wykonywać to zadanie na podstawie istniejących przepisów ustawy, ponieważ: 
- zgodnie z art. 154 ust. 1 tej ustawy „Prowadzenie procedur przysposobienia oraz przygotowanie osób zgłaszających gotowość do przysposobienia dziecka (…) stanowi wyłączną kompetencję ośrodka adopcyjnego”, 
- zgodnie z art. 156 ust. 1 pkt 3) tej ustawy do zadań ośrodka adopcyjnego należny w szczególności współpraca z sądem opiekuńczym, 
- zgodnie z art. 156 ust. 1 pkt 4) tej ustawy do zadań ośrodka adopcyjnego należy także udzielanie pomocy w przygotowaniu wniosków o przysposobienia i zgromadzeniu niezbędnych dokumentów. 
(…) Podsumowując, proponowana regulacja ogranicza ryzyko doprowadzania do przysposobienia wyłącznie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a więc ogranicza zagrażające dzieciom podziemie adopcyjne. Projekt ustawy chroni więc prawa i dobro przysposabianych dzieci”.
Proponowana zmiana przepisów w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym stanowi, iż:
„§ 1. Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wskazać osobę przysposabiającą, którą może być wyłącznie krewny lub powinowaty rodziców dziecka za zgodą tej osoby złożoną przed tym sądem. Osobą wskazaną może być również małżonek jednego z rodziców („przysposobienie ze wskazaniem”). 
§ 2. Sąd opiekuńczy niezwłocznie przesyła odpis protokołu o wskazaniu do ośrodka adopcyjnego celem zarejestrowania w wojewódzkim banku danych.” 
Zmianie ma ulec również art. 585 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym sąd opiekuńczy wszczyna postępowanie na wniosek przysposabiającego. Zgodnie z proponowaną zmianą:
„§ 1. Sąd opiekuńczy wszczyna postępowanie na wniosek przysposabiającego, złożony za pośrednictwem ośrodka adopcyjnego. Ośrodek ten składa sądowi wniosek wraz z dokumentami wymaganymi przez właściwe przepisy oraz w każdym przypadku opinię o tym wniosku. 
§ 2. Wniosek ten składa się w sądzie opiekuńczym właściwym dla przysposabiającego lub osoby mającej być przysposobioną. 
§ 3. Art. 87 § 3 stosuje się odpowiednio.”

Podstawa prawna: art. 172 ust. 1 i 5 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 135), art. 114 [1] §1, art. 119, art. 119 [1], art. 119 [2], art. 120 [1] ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r. poz. 788), art. 585 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r. poz. 101).

wróć

Nasze wyróżnienia

​    ​    ​    ​    

          

© 2008 - 2021  Kancelaria Adwokacka Adwokat Katarzyna Tryniszewska

Kontakt

  • tel. 794 185 249
ul. Ostrobramskiej / Al. Stanów Zjednoczonych; przy ul. Poligonowej (Praga Południe, Gocław)